Τρία κείμενα για τον απελπισμένο έρωτα
των Οβιδίου, Εμ. Ροΐδη, Ντάριο Φο & Φράνκα Ράμε.
σκηνοθεσία: KITTY ΑΡΣΕΝΗ
διαβάστε το έντυπο πρόγραμμα της παράστασης.
- ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
- ΤΟ ΕΡΓΟ
- ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ
- ΠΟΠΛΙΟΣ ΟΒΙΔΙΟΣ
- ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΙΔΗΣ
- DARIO FO - FRANCA RAME
- ΦΩΤΟ
- ΒΙΝΤΕΟ
διανομή:
Οβίδιος: ΜΑΡΙΝΟΣ ΜΟΥΖΑΚΗΣ
σύζυγος: ΝΙΚΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ
αυτή: ΤΕΣΥ ΤΣΙΡΙΓΓΑ
αυτός: ΜΑΡΙΝΟΣ ΜΟΥΖΑΚΗΣ
άντρας: ΝΙΚΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ
σκηνοθεσία: KITTY ΑΡΣΕΝΗ
χορογραφία: LEONARDO GOMEZ
φωτισμοί: ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΟΥΣΕΦ
διεύθυνση παραγωγής: ΝΙΚΟΣ ΓΙΟΥΣΕΦ
τεχνική φροντίδα: ΤΑΣΟΥΛΑ ΜΟΥΖΑΚΗ
σκηνογραφική επιμέλεια: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΖΟΥΛΟΣ
φωτογραφίες από τις πρόβες: ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΟΥΣΕΦ
τεχνική υποστήριξη: ΠΑΝΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ
αφίσα: ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ
γραφιστική επιμέλεια προγράμματος: ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΣΑΓΚΑΤΑΚΗΣ
παραγωγή: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ 2000
ευχαρισιούμε:
Μ.Μ.Ε. ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΟΜΑΛΑ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΣΤΗΜΙΟΥ
ΚΩΣΤΑ ΧΑΡΙΤΑΤΟ
ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΚΟΠΟΥΑΟΥ
PENA ΡΑΜΟΥΝΔΟΥ
ΚΑΛΙΑ ΣΚΟΤΗ
ΚΩΣΤΑ ΜΑΝΙΟΥΔΑΚΗ
ευχαριστούμε ιδιαίιερα
TO DARIO FO ΚΑΙ ΤΗ FRANCA RAME ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ ΤΟΥΣ ΜΑΡΙΑ ΞΑΡΧΑΚΟΥ ΠΟΥ ΜΕ ΠΡΟΘΥΜΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΜΑΣ
Πρεμιέρα: 25 Φεβρουαρίου 2000 “Studio Λήδρα” Αθήνα
Πρόκειται για μια δραματοποιημένη σύνθεση 3 κειμένων:
ΠΟΠΛΙΟΣ ΟΒΙΔΙΟΣ
ΕΡΩΤΙΚΑ ΑΝΤΙΦΑΡΜΑΚΑ-REMEDIA AMORIS
μετάφραση του Γ. ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗ
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΙΔΗΣ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΥΡΙΑΝΟΥ ΣΥΖΥΓΟΥ
DARIO FO-FRANCA RAME
ΛΕΥΤΕΡΟ ΖΕΥΓΑΡΙ
μετάφραοη της ΑΝΝΑ ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΥ ΤΖΟΓΙΑ
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ
Το Πειραματικό Εργαστήρι είναι το νέο αδελφάκι της Θεατρική ομάδας Παντείου. Γεννήθηκε το φθινόπωρο του 1999 από παλαιότερα μέλη και φίλους της Θ.Ο.Π. με σκοπό την εντατικότερη και σε βάθος θεατρική έρευνα. Είναι μια αυτόνομη ομάδα που εργάζεται υπό την επίβλεψη της δασκάλας μας Κίττυς Αρσένη στα πλαίσια της θεατρικής έρευνας που έχουμε ξεκινήσει από το 1993 στο τμήμα ΜΜΕ του Παντείου Πανεπιστημίου. Η παράσταση REMEDIA AMORIS (ΕΡΩΤΙΚΆ ΑΝΤΙΦΑΡΜΑΚΑ) αποτελεί μια πρώτη παρουσίαση της εργασίας μας από το φθινόπωρο μέχρι σήμερα πάνω σε αγαπημένα μας κείμενα. Είναι μια παραγωγή που στηρίχθηκε στην φαντασία και την προσωπική δουλειά (τη δική μας και των φίλων μας) χωρίς καμία επιχορήγηση ή χορηγία.
Η συνέχεια στη σκηνή.
Ο ΠΟΠΛΙΟΣ ΟΒΙΔΙΟΣ ΝΑΣΩΝ (43π.Χ.- 17/18 μ.Χ.)
Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Ρωμαίους ποιητές, πνεύμα ελεύθερο και ανεξάρτητο ιδιοφυής στην
επινόηση θεμάτων και δεξιοτέχνης στα ποιητικά μέτρα. Ερωτικός και συνάμα διδακτικός, ενδιαφέρθηκε κυρίως για τα ανθρώπινα αισθήματα και πάθη, για τούτο και το έργο του διακρίνεται από γνησιότητα και αμεσότητα. Κυριότερα έργα του Έρωτες, Ηρωίδες, Τα Καλλυντικά του Γυναικείου Προσώπου, Η Τέχνη Του Έρωτα, Ερωτικά Αντιφάρμακα, Μεταμορφώσεις, Τα Πένθιμα Ποιήματα κ.α.
Τα ΕΡΩΤΙΚΆ ΑΝΤΙΦΑΡΜΑΚΑ είναι ένα εκτενές ποίημα 814 ελεγειακών στίχων που συμπληρώνει (μαζί με τους Έρωτες και την Τέχνη του έρωτα) τη λεγόμενη ερωτική τριλογία του Οβιδίου. Στο ποίημα αυτό ο ποιητής αντιμετωπίζει τον έρωτα ως ανίατη ή δυσθεράπευτη ασθένεια, ως dolor immedicabilis, και προσφέρει τις θεραπευτικές του «συνταγές». Αυτός που παλιότερα προέτρεπε τους νέους να ασχοληθούν με τον έρωτα και τους έδινε όλες τις «τεχνικές» συμβουλές για να πετύχουν, προσφέρει τώρα τα ενδεικνυόμενα αντίδοτα και τα κατάλληλα «αντιφάρμακα», ώστε ο «άρρωστος» να βρει βοήθεια και γιατρειά.
Ωστόσο είναι αμφίβολο κατά πόσο πράγματι το ποίημα μπορεί να προσφέρει κάποια «θεραπεία» στους ερωτευμένους, αφού, φυσικά, τα Ερωτικά Αντιφάρμακα δεν είναι ένα ιατρικό εγχειρίδιο, ούτε ο Οβίδιος είναι γιατρός του έρωτα. Τα Αντιφάρμακα είναι πρώτα από όλα ένα χαριτωμένο καί ευφυές ποίημα, σοφά δουλεμένο καί ζυγισμένο στην ανάπτυξή του, με φαντασία και δραματική έκφραση. Έχει τη μορφή μιας σοβαρής «υποτίθεται» διατριβής σχετικά με τον έρωτα αλλά στην ουσία το μόνο που κάνει είναι να παίζει με ευφυία, χάρη και λεπτή ειρωνεία.
Το υλικό του, θεραπευτικές συνταγές και ανάλογες συμβουλές, ερωτικά μυθολογικά παραδείγματα και λογοτεχνικές αναφορές, ποτέ δεν χάνει τη δραστηριότητά του ακόμα και στα σημεία εκείνα που μπορούν να θεωρηθούν «αφελή». Το ποίημα αυτοτροφοδοτείται συνεχώς με νέα ευρήματα και σκηνές έτσι ώστε να διατηρεί σε όλη του την έκταση ζωντάνια και χιούμορ. Αν λοιπόν θελήσουμε να κρίνουμε τα Αντιφάρμακα θα πρέπει να τα δούμε ως ένα αυθύπαρκτο και αυτόνομο ποίημα που, απηχεί τις απόψεις και τα γούστα ενός πολιτισμού, μια συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου και υπηρετεί ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, παραμένει αέναα ζωντανό και επίκαιρο, ένα διδακτικό και λογοτεχνικό συνάμα jeu d’esprit, ένα εξαιρετικό δείγμα της κλασσικής ρωμαϊκής λογοτεχνίας.
Από την εισαγωγή του Γ. Γιατρομανωλάκη στο βιβλίο, Οβίδιος-Ερωτικά Αντιφάρμακα (Remedia Amoris) σε μετάφραση του ίδιου, εκδόσεις ΑΓΡΑ.
Γεννήθηκε στη Σύρα το 1836. Κατά την παιδική και νεανική του ηλικία έζησε πολλά χρόνια εκτός Ελλάδος (Ιταλία, Ρουμανία και Γερμανία). Στην Αθήνα εγκαθίσταται οριστικά το 1859. Το 1860 εκδίδεται και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία το Οδοιπορικό του Σατομπριάν σε δική του μετάφραση. Τα επόμενα χρόνια
αρθρογραφεί, για πολιτικά και λογοτεχνικά ζητήματα, σε εφημερίδες και περιοδικά, ταξιδεύει στην Ευρώπη και παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο του Μποντλαίρ, του Πόου, του Στίρνερ και του Ντοστογιέφσκι.
Μοναδική στιγμή στο έργο του είναι η έκδοση το 1866 της Πάπισσας Ιωάννας που είχε τεράστια επιτυχία, με αλλεπάλληλες επανεκδόσεις και μεταφράσεις κατά τη διάρκεια του 19ου αι. Το βιβλίο προκάλεσε μέγα σκάνδαλο με τον αθυρόστομο σαρκασμό του και αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο το ίδιο έτος. 0 Ροΐδης απάντησε με τις περίφημες «Επιστολές ενός Αγρινιώτου». Την εποχή αυτή είναι 30 χρόνων και διαπρέπει στη κοσμική ζωή της Αθήνας. Ιδού πως σχολιάζει τις επιδόσεις του ο πιο έγκυρος βιογράφος του, ο Α.Μ. Ανδρεάδης: «Η επί της οδού Φιλελλήνων οικία του είναι το εντευκτήριον των λογίων και της χρυσής νεολαίας. Υποδοχαί, εκδρομαί, προπαντός δε ξιφικοί αγώνες ήσαν εις την ημερησίαν διάταξιν. Οι καλλιτέχναι εύρισκον εν τω οικοδεσπότη πλαγιαυλητήν άριστον και ζωγράφον δεξιόν».
Το 1873, με τα Λαυρεωτικά, ο Ροΐδης χάνει όλη την περιουσία του που είχε επενδύσει σε μετοχές. Δύο χρόνια μετά (1875) παρεμβαίνει δραστικά στο δημόσιο βίο με την έκδοση της σατιρικής εφημερίδας Ασμοδαίος. Το 1877 προκαλεί άλλο μέγα σκάνδαλο όταν, στη διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, εκφράζεται αρνητικά για το σύνολο σχεδόν της ελληνικής ποίησης (εξαιρώντας το Σολωμό και το Βαλαωρίτη) και αμφισβητεί την αξιοπιστία της ελληνικής κριτικής.
Το 1893 εκδίδονται τα Είδωλα που αποτελούν τη δική του συνεισφορά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού ζητήματος. Την ίδια εποχή δημοσιεύει τα «Συριανά διηγήματα» σε λογοτεχνικά περιοδικά και ημερολόγια, καθώς και πλήθος χρονογραφημάτων, επιφυλλίδων και σκαλαθυρμάτων.
Εγκατέλειψε τα εγκόσμια το 1904 σε ηλικία 68 ετών.
Δε μπορώ να φανταστώ καλύτερο τρόπο να μιλήσουμε σήμερα για το Ροΐδη από την ανάκληση της ιστορικής αλήθειας που περικλείει αυτό το «Παρά προσδοκίαν». Ο βίος και το έργο του βεβαιώνουν για τη διαρκή άσκηση της παρέκκλισης στον κοινωνικό χώρο και μαρτυρούν για την απείθαρχη συμπεριφορά της σκέψης του στα πνευματικά ζητήματα.
Ο «αιρεσιάρχης» και «σαρκαστής», κατά την άποψη των αντιπάλων του, Ροΐδης έκανε αίτημα ζωής την απόκλιση από την πεπατημένη, την άρνηση του βολικού συμβιβασμού με την πραγματικότητα τη συντήρηση της αντιπαλότητας στις σχέσεις του με τις πολιτικές και πνευματικές εξουσίες της εποχής.
Στη πιο υψηλή του μορφή το «Παρά προσδοκίαν» έγινε «Παρά προσδοκίαν γράφειν», το γνωστό για την ιδιαιτερότητά του Ροΐδειου ύφους, η πιο γοητευτική αναμέτρηση με την γραφή στον 19° αιώνα. Η γραφή του Ροΐδη, ωστόσο, δεν συνιστά φορμαλιστική επίδειξη δεξιοτεχνίας αλλά συμπορεύεται με την πολιτική, την ηθική και την πνευματική αντίδρασή του στην ελληνική πραγματικότητα. Οι παρεμβάσεις του υπήρξαν πάντοτε καίριες και μαχητικές:
στην πολιτική, κυρίως με την έκδοση του περιοδικού Ασμοδαίος (1875-1876), που προώθησε τη χρήση της κατεδαφιστικής σάτιρας στο δημόσιο λόγο και υπηρέτησε το ανελέητο μαστίγωμα του κομματισμού.
Στη γλωσσική έριδα, συντασσόμενος με την μετριοπαθή δημοτική στην μάχη εναντίον του λο-
γιοτατισμού, όπως καταδεικνύεται από το μνημειώδες έργο του Τα Είδωλα (1893).
Στην πνευματική ζωή, επιλέγοντας το μοναχικό δρόμο της αντιπαράθεσης με κατεστημένες ιδέες και κυρίαρχες συμβάσεις.
Στη λογοτεχνική κριτική, συνδυάζοντας την αισθητική αξιολόγηση με τον θεωρητικό στοχασμό στην ανένδοτη υποστήριξη των απόψεών του, όπως απόδείχτηκε περίτρανα στην διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο (1877).
Στη λογοτεχνική γραφή, όπου δημιούργησε άλλες προοπτικές και δημιούργησε μοναδικό προσωπικό ύφος από πολύ νωρίς, όπως φανερώνει το πολιτισμικό «σκάνδαλο» της Πάπισσας Ιωάννας (1866).
Η «ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΥΡΙΑΝΟΥ ΣΥΖΥΓΟΥ»
Ο Ροΐδης καταπιάστηκε με τη διηγηματογραφία σε μεγάλη ηλικία, κυρίως για λόγους βιοποριστικούς. Από την εποχή της Πάπισσας Ιωάννας (1866) πέρασαν περίπου 30 χρόνια, έως ότου κάνουν την εμφάνισή τούς, σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, τα πρώτα αφηγήματά του. Η θεματική τους περιστρέφεται, κατά κύριο λόγο, σε δύο άξονες : τις παιδικές του αναμνήσεις από τη Σύρο και το ζωικό βασίλειο. Ο πρώτος άξονας αντλεί το υλικό του από το ταμείο της μνήμης για να στηλιτεύσει το παρόν, ο δεύτερος διοχετεύει σε μεταφορικές επινοήσεις τον μισανθρωπισμό του.
Αυτό που διακρίνει την συγκεκριμένη επίδοσή του στον πεζό λόγο είναι ασφαλώς η δεξιοτεχνία του ύφους, ο γνωστός ροΐδειος αιφνιδιασμός του αναγνώστη με απροσδόκητες παρεκκλίσεις της γραφής, ακόμη και όταν ασχολείται με το πιο κοινότοπο θέμα. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που απαντάται σε όλο το έργο του Ροΐδη, και βρίσκει την ιδιαίτερη χρήση του στα διηγήματα του, είναι ο ανελέητος σαρκασμός καί η λεπτή ειρωνεία, που υπονομεύουν κατ’ εξοχήν την ίδια τη γραφή του, αφού την διαποτίζουν με τον βαθύτατο μηδενισμό του καταχρηστικού λόγου.
Το αφήγημα «Ψυχολογία Συριανού Συζύγου» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Άστυ», σε δύο συνέχειες, στις 4 & 5 Δεκεμβρίου του 1894, και αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και αξιόλογα δείγματα της ροΐδειας πεζογραφίας. Ο τίτλος του προσδιορίζει με λακωνική ακρίβεια τόσο το περιεχόμενο όσο και την αφηγηματική προοπτική. Το επίθετο «Συριανός» παραπέμπει ανάμεσα στον τόπο και το χρόνο, το ουσιαστικό «σύζυγος», στη γνωστή ροΐδεια σατιρική θεματική για τις σχέσεις των δυο φύλων και η «ψυχολογία» στη διαδεδομένη «μόδα» της εποχής να καθιστά αντικείμενα επιστημονικής μελέτης και τα πιο ασήμαντα ζητήματα. Όλα αυτά βέβαια δεν πρέπει να θεωρηθούν ως βέβαια και αντικειμενικά δεδομένα, μπορούν εξίσου νόμιμα να θεωρηθούν επινοήσεις αληθοφανούς αφήγησης.
Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο και έχει τη μορφή εξομολόγησης ενός συζύγου που προσπαθεί να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι παντρεύτηκε γυναίκα όμορφη και φιλάρεσκη. Η τελική επιβίωσή του σε μια τέτοια σχέση, που συνδαυλίζει την απεριόριστη ζήλια, επιτυγχάνεται βαθμιαία, καθώς ο σύζυγος αμύνεται με ένα μίγμα κουτοπονηριάς και τύφλωσης. Δεν έχει σημασία πως είναι τα πράγματα αλλά πως κανείς έχει ανάγκη να φαίνονται. Γύρω από τους δύο πρωταγωνιστές παρελαύνει η τοπική κοινωνία, παρουσιασμένη με το ειρωνικά παραμορφωτικό φακό του Ροΐδη, ενώ υπάρχουν και σποραδικές αιχμές για την ελληνική κοινωνία, πολιτική και λογοτεχνία εν γένει.
Το μάτι του Ροΐδη δεν κολακεύει, η γλώσσα του δεν καλοπιάνει. Η γραφή του βρίσκεται στους αντίποδες της βουκολικής πεζογραφίας της γενιάς του ’80. Δεν αντιδικεί μόνο με την κοινωνία της εποχής του αλλά και με τα πολιτισμικά στερεότυπά της. Γι’ αυτό μπορούμε ακόμη να τον διαβάζουμε.
Καθηγητής Δημήτρης Δημηρούλης, Πρόεδρος Τμήματος Επικόινωνίας & ΜΜΕ Παντείου Πανεπιστημίου
Ο Dario Fo γεννήθηκε το 1926 στο San Giano της Βόρειας Ιταλίας. Oι γονείς του φτωχοί με δημοκρατικές παραδόσεις. Από μικρό παιδί δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη, ασχολείται με μαριονέτες και αργότερα γράφεται στην Ακαδημία Καλών Τεχνών και παρακολουθεί μαθήματα Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο τα οποία εγκαταλείπει σύντομα για να αφοσιωθεί στο θέατρο. Το 1951 γνωρίζεται με την Franca Rame που γίνεται συνεργάτης και σύντροφος της ζωής του.
«Ξεκίνησα από ηθοποιός» λεει ο Dario Fo. «Έπαιξα σε όλα περίπου τα θέατρα της Ιταλίας. Έγινα πολύ δημοφιλής χάρις σε κάτι ραδιοφωνικές συνέχειες, συντομές, σατιρικές κωμωδίες πάνω σε θέματα παρμένα από την επικαιρότητα. Συνέχιζα και συνεχίζω την παράδοση των Giuliari. Πλανόδιοι θεατρίνοι που πήγαιναν από πόλη σε πόλη παρουσιάζοντας θέματα που ήταν ένα είδος παντομίμας και εφημερίδας. Στο εξωτερικό μόλις κάνεις λόγο για ιταλικό θέατρο ο νους του άλλου πάει στην commedia dell1 arte. Οι Giuliari είναι παλιότεροι»
Πάνω σε αυτή την παράδοση ο Dario Fo θα αποτελέσει σταθμό στο παγκόσμιο θέατρο, λαϊκός και σκεπτόμενος αγκιτάτορας και ψυχαγωγός μέγας συγγραφέας, μέγας ηθοποιός, μέγας επαναστάτης. Από το 1968 στο απόγειο της δόξας του και της δημοτικότητας τους ο Fo και η Rame εγκαταλείπουν το αστικό θέατρο, ιδρύουν συνεταιριστικές ομάδες της A.R.C.I., Nuova Scene και τη θεατρική κοινότητα Communa.
Παίζουν σε εργοστάσια, σε πλατείες, συνομιλίες με το κοινό, διαδηλώνουν και διαμαρτύρονται μαζί, ενημερώνει και διασκεδάζει τους θεατές του.
«Το θέαμα δεν είναι ούτε διακήρυξη ούτε μάθημα», συνεχίζει στην ίδια συνέντευξη «είναι πρώτα από όλα ψυχαγωγία, συγκίνηση… Θέλουμε όμως να καταλάβει ο θεατής ότι η κυριαρχούσα τάξη επιδιώκει να μας κάνει να ξεχάσουμε πως υπάρχει μια αντίληψη του κόσμου διαφορετική από τη δική της, να κάνει την εργατική τάξη να ξεχάσει τη δύναμη που αντιπροσωπεύει… Θέλουμε να βοηθήσουμε όλες τις κινήσεις…».
Ακαταπόνητος, ενθουσιώδης, δημιουργικός, μαχόμενος, θεατρίνος συνεχίζει σαν τους παλιούς Giuliari, να τριγυρνάει όπου υπάρχουν προβλήματα, είτε σε ένα εργοστάσιο σε κατάληψη είτε σε ένα πανεπιστήμιο σε προβληματισμό.
Γράφει πάνω από 100 έργα που πολλές φορές τα διαμορφώνει επί τόπου ανάλογα με τις συνθήκες. Πολλά από αυτά τα γράφει μαζί με τη Franca Rame. Η Rame, σπουδαία θεατρίνα με μακριά οικογενειακή παράδοση στο θέατρο, το ίδιο αγαπητή και δημοφιλής με τον Dario Fo, προβάλει τη διάσταση του γυναικείου προβλήματος στα έργα και στις παραστάσεις.
* Από το Γαλλικό περιοδικό Epreuves, αναδημοσίευση περιοδικό Θέατρο, τεύχος Νο.44 του Κ. Νίτσου, μετάφραση Κ. Σκαλιόρα.
Το 1983 το «Δεύτερο Ζευγάρι» παρουσιάζεται μαζί με άλλα δύο μονόπρακτα και αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Στην Ελλάδα ανέβηκε στο θέατρο Αποθήκη από την Αλίκη Γεωργούλη κοι το Δημήτρη Πιατά. Ο Dario Fo πρωτοπαρουσιάστηκε στη χώρα μας από το Θέατρο Τέχνης με το έργο «Η Ισαβέλλα τρεις καραβέλες και ένας παραμυθάς». Επισκέπτεται την Ελλάδα το 1976, παίρνει μέρος στις συναντήσεις του Μεσαιωνικού θεάτρου στη Ζάκυνθο και στη συνέχεια προσκεκλημένος του Σ.Ε.Η. έρχεται στην Αθήνα δίνοντας διαλέξεις και μετέχοντας σε συζητήσεις με ηθοποιούς.
TRAILER